Dieta przy nadmiarze żelaza i hemochromatozie

Co jeść przy nadmiarze żelaza? Tłumaczy dietetyk mgr Paulina Ihnatowicz z poradni SanDiet (www.sandiet.pl)

Mgr Paulina Ihnatowicz jest dietetykiem ze specjalnością dietetyki klinicznej oraz sportowej. Ukończyła studia licencjackie i magisterskie na kierunku Dietetyka w Collegium Medicum UMK Bydgoszcz

Masz nadmiar żelaza? Nie ignoruj tego – sprawdź, czy możesz zachorować na hemochromatozę. Jest to jedna z najczęstszych chorób genetycznych (chorują osoby, które mają mutację w genie HFE). W jej przebiegu zaczyna dochodzić do nadmiaru żelaza i jego kumulacji w narządach wewnętrznych. W konsekwencji występują ich trwałe uszkodzenia i bardzo przykre objawy, uniemożliwiające normalne życie. Na hemochromatozę statystycznie choruje 1 na 200 osób w Polsce. Niewiele z nich jednak zdaje sobie z tego sprawę, ponieważ objawy są często mylone z innymi schorzeniami. U osób z nieleczoną hemochromatozą mogą rozwinąć się bowiem zarówno choroba wątroby, cukrzyca, zwyrodnienia stawów czy niewydolność serca, jak i problemy hormonalne, a nawet niepłodność. Każdy narząd może być bowiem zagrożony zniszczeniem przez żelazo. Pierwszym objawem hemochromatozy może być podwyższony poziom żelaza.

Jak szybko postawić diagnozę hemochromatozy?

Trzeba wykonać dodatkowe badania. Aby sprawdzić obecność genu odpowiedzialnego za zachorowanie, wystarczy wykonać prosty test genetyczny. A żeby ocenić ilość nagromadzonego żelaza, należy wykonać badanie poziomu żelaza we krwi, ferrytyny oraz wskaźnika saturacji transferryny. Odpowiednio wcześnie postawiona diagnoza pozwala na zapobieganie rozwojowi poważnych powikłań i życie w zdrowiu. Ważnym elementem profilaktyki jest ograniczenie dostarczania do organizmu dodatkowych ilości niebezpiecznego żelaza – wprowadzenie odpowiedniej diety. Jednak jeżeli nadmiar żelaza jest spowodowany hemochromatozą, stosuje się również leczenie, dzięki któremu skutecznie obniża się poziom toksycznego żelaza. Leczenie polega na upustach krwi – jest to bezpieczna i naturalna metoda, niewymagająca stosowania farmaceutyków. Trzeba jednak pamiętać, że o leczeniu decyduje lekarz – po postawieniu pewnej diagnozy. Nawet jeśli zostanie wprowadzone dodatkowe leczenie, nie należy rezygnować ze wskazań dietetycznych.

Dieta w hemochromatozie jest niezwykle istotna

To właśnie wraz z pokarmem dostarczamy organizmowi żelazo. Przy zdiagnozowanej hemochromatozie należy maksymalnie ograniczyć spożycie tego pierwiastka.

Głównymi źródłami żelaza w diecie są produkty, które zawierają żelazo hemowe, a więc czerwone mięsa, wątróbka, inne podroby, mięso królika, drób, jaja (żółtka). Źródła niehemowego żelaza są mniej istotne z uwagi na gorszą przyswajalność. Jednak w dużych ilościach i w połączeniu z substancjami ułatwiającymi jego wchłanianie również mogą spowodować, że spore ilości zostaną zaabsorbowane przez organizm. Źródłami niehemowego żelaza są głównie: zielone liście warzyw, strączki, buraki, papryka, wodorosty, kakao, owies, orzechy, mak, suszone owoce, sok z pokrzywy.

Witamina C – osoby z hemochromatozą powinny na nią uważać

Witamina C wzmacnia wchłanianie żelaza!

Chory nie powinien spożywać produktów zawierających żelazo razem z produktami bogatymi w witaminę C (lub suplementami) – np. mięsa razem z takimi owocami jak cytrusy, jagodowe, dzikiej róży oraz takimi warzywami jak papryka, kapusta kiszona, ogórki kiszone, świeża kapusta, pomidory, zielona pietruszka czy szpinak, a także soków z wymienionych wcześniej owoców.

Alkohol – całkowita eliminacja

Osoba z hemochromatozą powinna całkowicie wykluczyć alkohol, ponieważ etanol zwiększa wchłanianie żelaza. Sporną kwestią jest natomiast czerwone wino, gdyż z jednej strony samo w sobie zawiera żelazo, natomiast z uwagi na dużą zawartość polifenoli i tanin wykazuje działanie blokujące wchłanianie tego pierwiastka. Czerwone wino działa również antyoksydacyjnie – osłabia więc toksyczne działanie nadmiaru żelaza. Dlatego optymalnym wyjściem może być umiarkowane spożycie czerwonego wina, z całkowitą eliminacją innych alkoholi.

Czerwone mięso – należy je wyeliminować

Najistotniejszym elementem pożywienia, którego podaż należy zminimalizować, to czerwone mięso. Należy również zwrócić uwagę na wszelkiego rodzaju surowe, niedogotowane mięsa, ponieważ niosą one prawdopodobieństwo zakażeń bakteryjnych. Osoby cierpiące na hemochromatozę mają większe ryzyko ich powikłań (w tym sepsy).

Warzywa i owoce powinny znajdować się w diecie

Warzywa i owoce – nie rezygnuj z nich

Ponieważ – podobnie jak czerwone wino – zawierają polifenole, które sprawiają, że żelazo jest mniej niebezpieczne. Należy zwrócić uwagę na łączenie produktów. Bogate w witaminę C warzywa i owoce nie powinny być spożywane równocześnie z produktami bogatymi w żelazo.

Błonnik – zalecany dla osób z nadmiarem żelaza

Dieta w hemochromatozie powinna opierać się na sporej ilości błonnika (jeśli nie ma innych przeciwwskazań), który hamuje i spowalnia wchłanianie żelaza. Niekoniecznie musi być to błonnik nierozpuszczalny, ponieważ w dużych ilościach może drażnić jelita. Równie dobrze sprawdzi się błonnik rozpuszczalny zawarty w owocach i warzywach.

Pełne ziarna i warzywa strączkowe – włącz je do diety

Zawartość kwasu fitynowego w pełnych ziarnach (lub strączkach) będzie w tym wypadku korzystna z uwagi na wiązanie przez fityniany związków mineralnych i ich ułatwione wydalanie (uwaga, ponieważ oprócz żelaza wiążą także magnez, cynk, wapń).

Herbata i kawa – są dozwolone

Taniny zawarte w herbacie, kawie, czy cierpkich owocach, również istotnie hamują wchłanianie żelaza.

Nabiał – przy nadmiarze żelaza jest jak najbardziej wskazany

Nabiał hamuje wchłanianie żelaza

Wskazane jest także zwiększenie podaży nabiału – twarogu, jogurtów, kefirów, zsiadłego mleka, serów – ponieważ wapń utrudnia wchłanianie żelaza.

W diecie osób chorych na hemochromatozę powinny również znaleźć się:

ryby,
oliwa z oliwek,
awokado,
kasze.

Niektóre publikacje naukowe mówią o tym, że dieta nie ma większego wpływu na przebieg hemochromatozy, gdyż tak naprawdę większość produktów zawiera żelazo, a najważniejszymi warunkami do przestrzegania są eliminacja suplementacji żelazem (w preparatach) oraz witaminą C oraz wprowadzenie odpowiedniego leczenia (upustami krwi). Tak naprawdę postępowanie – a więc również zmiany w diecie – powinny być indywidualnie dostosowane do stanu pacjenta, zaawansowania choroby i głównych czynników ją wywołujących. Kontrola spożycia żelaza w pożywieniu jest na pewno warta uwagi.